Küçüklüğümden beri beni şaşırtan ve hep ilgimi çeken, vücudumuzun en karmaşık organı olarak kabul edilen beynimiz hakkında bir yazıyla geldim.
Beyin, yaklaşık 100 milyar nöron (sinir hücresi) ve 100 trilyon sinaps (sinir bağlantısı) içeren, 1400 gram civarında bir yapıdır. Düşünmeden harekete, duygulardan hafızaya kadar tüm bilişsel ve fiziksel işlevlerimizden sorumludur. Beynimiz toplam vücut ağırlığımızın yalnızca %2’sini kapsadığı halde vücudumuza giren besinlerin en az %20’sini harcar. Aldığımız oksijenin %25’sini kullanır ve vücudumuzdaki kan akışının %25’i beyinden geçer.
Beynin Bölümleri Nelerdir?
Beyin üç ana bölümden oluşur. Bunlar serebrum, beyincik (serebellum) ve beyin sapıdır. Serebrum, beynin üst kısmında bulunan en büyük bölümüdür.
Serebrum, beynin en büyük ve en gelişmiş bölümüdür ve karmaşık düşünme süreçlerinden, duygusal tepkilere kadar birçok önemli işlevi yerine getirir. Görme, işitme, konuşma, öğrenme, problem çözme, duygu oluşumu, düşünme, hareket kontrolü gibi işlevlerde rol oynar. Dört ana loptan oluşur. Bunlar Frontal (ön) Lob, Parietal (yan) Lob, Temporal (şakak) Lob ve Oksipital (arka baş) Lobudur.
Frontal (ön) Lob: Planlama, karar verme, problem çözme, dikkat ve hafıza gibi üst düzey bilişsel işlevlerden sorumludur. Frontal lob hasarı, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB), obsesif kompulsif bozukluk (OKB) ve kişilik bozuklukları gibi çeşitli psikiyatrik bozukluklarlarla ilişkilendirilebilir. Ayrıca kayda geçmiş birçok ünlü beyin hasarı vakaları vardır. Bunlardan Frontal lobun işlevini kanıtlayan Phineas Gage vakasıdır. Phineas Gage’nin başına gelen bir kazada kalın bir demir çubuk Gage’nin frontal lobunu parçalamıştır. Kaza sonrasında Gage’nin karakterinde ciddi değişimler görülmüştür. Sinirli, ciddiyetsiz, ahlaksız bir insan olmuş. Bu da kişilik dediğimiz özelliklerin frontal lobla alakalı olduğunu kanıtlamaktadır.
Parietal (yan) Lob: Bu bölge bizim dokunma, hissetme gibi duyularımızın işlenmesinde rol oynar. Örneğin herhangi bir sıcaklığa dokunduğumuzda gelen bölge bu bölgedir. Parietal loblar ayrıca mekanların görsel algısında da önemlidir. Görme ile ilgili bazı fonksiyonları oksipital lobla beraber yürütür. Harita okumakta veya yol bulmakta sorun yaşayanların üzerinde çalışması gereken beyin bölgesi burasıdır. Tetris gibi oyunları oynamak bu bölgenin yeteneklerini artırmaktadır.
Temporal (şakak) Lob: Şakaklarda ve gözümüzün derinliklerinde bulunur ve işitme, dil, hafıza ile ilişkilidir. Aynı zamanda duygularımızda da etkilidir. Öfkemizi, korkumuzu, zevkimizi bir şekilde kontrol eden merkezdir. Temporal lob hasarı, afazi (dil anlama ve üretme yeteneğinde bozulma), amnezi (hafıza kaybı) ve epilepsi gibi çeşitli bilişsel ve nörolojik bozukluklara yol açabilir.
Oksipital (arka baş) Lob: Görme duyusundan sorumludur. Görsel uyaranları işleyerek görme sürecini başlatır ve yorumlar. Bu lobun hasarı, genellikle görme bozukluklarına yol açabilir. Örneğin renk algısında değişiklikler, görsel algı bozuklukları ve yanılsamaları olabilir.
Beyincik(Serebellum), yürüme, ayakta durma, dengeyi sağlama gibi motor fonksiyonlarını kontrol eden, genel kas kontrollerini yapan ve beynin arka kısmında yer alan yapıdır. Ayrıca frontal alana yardım ederek öğrenmemizi hızlandırıyor. Beyincikte bir problem olursa öğrenme güçlüğü oluşabiliyor.
Beyin Sapı, nefes alma, kalp atış hızı ve kan basıncı gibi temel hayati fonksiyonları kontrol eder. Ayrıca uykulu veya uyanık hissettiğimiz zamanları düzenler.
Beynimizi Erken Yaşlandıran Sebepler:
Dengesiz Beslenme: Yetersiz beslenme veya dengesiz bir diyet, beyin sağlığını olumsuz yönde etkileyebilir. Özellikle B1, B6, B12, D, folik asit gibi vitaminler beyin fonksiyonları için önemlidir. Yeterince demir alamama, fast food, işlenmiş gıdalar ve aşırı şeker tüketimi gibi sağlıksız beslenme alışkanlıkları, beyin hücrelerinin zarar görmesine ve erken yaşlanmasına yol açabilir.
Depresyon, Stres ve Anksiyete: Depresyon, stres ve anksiyete, bütün beyin işlevlerinde körelmeye ve beyin fonksiyonlarının bozulmasına yol açıp beyni küçültebilir. Stres hormonları, hipokampus adı verilen beyin bölgesinde hasara neden olabilir ve hafıza ile ilgili sorunlara yol açabilir. Ayrıca, depresyon, stres ve anksiyete, yaşlanma sürecini hızlandırıp beyin sağlığını olumsuz etkileyebilir.
Bazı kronik hastalıklar: Diyabet, kalp hastalığı ve yüksek tansiyon gibi bazı kronik hastalıklar beynin erken yaşlanmasına ve bilişsel işlevlerin bozulmasına neden olabilir.
Obezite: Obezite, bilişsel işlevlerde azalmaya neden olabilir. Araştırmalar, obezitenin özellikle hafıza, dikkat, odaklanma ve bilişsel esneklik gibi alanlarda zayıflığa yol açabileceğini göstermektedir. (Önümüzdeki aylarda bununla ilgili bir yazı yazacağım.)
Uykusuzluk: Bilimsel araştırmalara göre uykusuzluk beyni yaşlandıran en önemli etkenlerden biridir. Yeterince uyumamak, beynin yenilenmesini ve onarılmasını engeller ve bilişsel işlevleri olumsuz etkiler.
Beynin bölümleri ve işlevleri hakkında daha fazla bilgi edinmek için bilimsel kaynaklara ve araştırmalara başvurabilirsiniz. Unutmayın; her gün yeni bir şeyler öğrenmek, zihinsel sağlığımızı güçlendirmenin harika bir yoludur! 🙂
Kaynakça:
●https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/anatomy-of-the-brain
●Bakırcı, Ç. M. (2015, April 11). Beynimizdeki Sinaps Sayısı, Evren’deki Yıldız Sayısından Çok Mudur?. Evrim Ağacı. Retrieved February 13, 2024. from https://evrimagaci.org/s/3508●https://www.acikbeyin.com/parietal-loblar-nedir/
●Zuckerman, C. (2009, October 15). The human brain, explained.National Geographic. Retrieved February 13, 2024. from https://www.nationalgeographic.com/science/article/brain-2
Görseller: https://www.flintrehab.com
